Balika Samridhi Yojana: बालिका समृध्दी योजना – मुलीच्या जन्मापासून ते शिक्षण आणि लग्नापर्यंत महत्वाची योजना, जाणून घ्या सविस्तर माहिती
Balika Samridhi Yojana: अजूनही देशाच्या अनेक भागात मुलगी जन्माला आल्यावर तो आनंदाने साजरा केला जात नाही. आर्थिक अडचणी, शिक्षणाचा खर्च आणि लग्नाची जबाबदारी या कारणामुळे अनेक कुटुंबे मुलगी झाली की चिंतेत बुडतात. या सामाजिक समस्यांवर उपाय म्हणून भारत सरकारने १९९७ साली “बालिका समृद्धी योजना” (Balika Samriddhi Yojana – BSY) सुरू केली. महिला व बाल विकास विभागांतर्गत राबवली जाणारी ही योजना गरीब कुटुंबातील मुलींना आर्थिक सहाय्य पुरवून त्यांना शिक्षणासाठी प्रोत्साहित करण्याचा प्रयत्न करते.
योजनेचा उद्देश
- मुलींच्या जन्माला प्रोत्साहन देणे.
- बालविवाह थांबवणे.
- मुलींना शिक्षणाद्वारे स्वावलंबी बनवणे.
- समाजातील मुलींबाबतची नकारात्मक विचारसरणी बदलणे.
योजनेअंतर्गत मिळणारे लाभ
या योजनेअंतर्गत गरीब कुटुंबातील मुलीला जन्मापासून दहावीपर्यंत आर्थिक मदत मिळते. मुलगी जन्माला आली की 500 रुपयांची एकरकमी मदत कुटुंबाला दिली जाते. त्यानंतर मुलगी शाळेत गेल्यावर दरवर्षी वर्गानुसार शिष्यवृत्ती दिली जाते.
Balika Samridhi Yojana (BSY)
| वर्ग (इयत्ता) | वार्षिक शिष्यवृत्ती रक्कम (₹) |
|---|---|
| I ते III | 300 प्रति वर्ग |
| IV | 500 |
| V | 600 |
| VI ते VII | 700 प्रति वर्ग |
| VIII | 800 |
| IX ते X | 1000 |
ही रक्कम थेट मुलीच्या बँक किंवा पोस्ट ऑफिस खात्यात जमा केली जाते.
मॅच्युरिटी बेनिफिट
जर मुलीचे लग्न १८ वर्षांच्या आधी झाले नसेल, तर १८ वर्षांचे वय पूर्ण झाल्यावर तिला जमा झालेली सर्व रक्कम व्याजासह काढता येते. ही रक्कम शिक्षणासाठी, करिअरसाठी किंवा इतर महत्त्वाच्या कारणासाठी वापरता येते.
पात्रता अटी
- कुटुंब दारिद्र्यरेषेखालील (BPL) असावे.
- मुलगी १८ वर्षांखालील असावी.
- जन्म प्रमाणपत्र आवश्यक.
- एका कुटुंबातील केवळ दोन मुलींना या योजनेचा लाभ मिळतो.
अर्ज प्रक्रिया
- अर्जासाठी फॉर्म जवळच्या अंगणवाडी केंद्र, गटविकास कार्यालय किंवा महिला व बाल विकास विभागातून उपलब्ध.
- आवश्यक कागदपत्रे जोडणे – जन्म प्रमाणपत्र, बीपीएल कार्ड, आधार कार्ड, बँक/पोस्ट ऑफिस खाते तपशील.
- ग्रामीण भागात ही योजना ICDS (Integrated Child Development Services) मार्फत राबवली जाते, तर शहरी भागात आरोग्य विभागाचे अधिकारी तिची अंमलबजावणी करतात.
इतर नियम
- जर मुलगी १८ वर्षांपूर्वी मृत्यूमुखी पडली तर जमा रक्कम परत घेतली जाते.
- जर मुलीचे लग्न १८ वर्षांपूर्वी झाले, तर मॅच्युरिटी बेनिफिट मिळत नाही.
- सरकारकडून सुचवलेले बचत खाते/योजना (उदा. PPF, NSC) वापरल्यास अधिक व्याजाचा फायदा होतो.
योजनेचा परिणाम
१९९७ नंतर या योजनेत मोठ्या प्रमाणावर बदल करण्यात आले. आता दरवर्षी हजारो गरीब कुटुंबातील मुलींना याचा थेट फायदा होत आहे. शाळेत प्रवेश घेणे, शिक्षण पूर्ण करणे आणि १८ वर्षांपर्यंत विवाह न करणे यासाठी ही योजना मुलींसाठी आधार ठरत आहे.
| वर्ष | वितरित रक्कम (लाखात) | लाभार्थी मुलींची संख्या |
|---|---|---|
| 1997-1998 | ₹86.49 | 2738 |
| 1998-1999 | ₹59.29 | 7765 |
| 1999-2000 | ₹57.66 | 6673 |
| 2000-2001 | ₹25.00 | 2889 |
| 2001-2002 | – | 9166 |
| 2002-2003 | – | 6696 |
| 2003-2004 | – | 7441 |
| 2004-2005 | ₹63.29 | 2337 |
आजपर्यंत लाखो मुलींना या योजनेचा लाभ मिळाला असून मुलींच्या शिक्षणासाठी व स्वावलंबनासाठी ही योजना महत्त्वपूर्ण ठरत आहे.
थोडक्यात बालिका समृद्धी योजना ही फक्त आर्थिक मदतच नाही तर मुलींच्या शिक्षण, सुरक्षितता आणि समाजातील स्थान यासाठी सरकारकडून केलेले ठोस पाऊल आहे.
